Lendas medievais I: a viaxe de San Brandán

Unha das historias máis repetidas na Europa atlántica durante a Idade Media é a saga do monxe San Brandán, un auténtico bestseller da época. Hoxe en día aínda se conservan algúns códices medievais que narran o que daquelas se coñecía como a Navigatio Sancti Brendani, o relato das aventuras que San Brandán vive durante a súa viaxe polo océano Atlántico.

Segundo a historia, escrita seguramente no século IX, San Brandán foi un monxe irlandés que se fixo á mar cos seus compañeiros de mosteiro para atopar o Paraíso. Durante a súa viaxe San Brandán protagoniza todo tipo de episodios, pero sen dúbida o favorito das xentes medievais era este:

"Ao chegar a unha nova illa, a nave na que viaxaban parou antes de tocar a costa. San Brandán díxolle entón aos sus irmáns que saltasen ao mar e tirasen da nave con cordas para poder achegala á praia. A illa era pedregosa e sen herba. Víase un bosque moi pequeno no cumio da illa, pro non había ningún tipo de vexetación máis.

Mentres o resto de monxes montaba o acampamento, San Brandán quedou sentado, pois sabía cál era aquela illa, pero non quixo dicilo para que os seus irmáns non temesen.

Á mañá seguinte, e como todos os días, San Brandán preparábase para celebrar a misa na nave. Pero algúns dos monxes quixeron almorzar antes de oilo e sacaran da nave carne e peixes crus que trouxeran consigo da outra illa. Querían botar os alimentos nun caldeiro e cocelos, pero ao preder a leña...toda a illa comezou a moverse como unha onda!

Os monxes correron para a nave suplicando a protección de San Brandán mentres el os subía pola borda arrastrándoos das mans.

Tan rápido foi todo que abandonaron na illa toda a comida e comezaron a navegar, co medo dentro do corpo. Desde lonxe viron como a illa era arrastrada mar adentro, ata que afundiu nas profundidades facendo un grande rebumbio.

San Brandán explicoulles aos irmáns que era aquel prodixio , dicindo:

-Irmáns, sorprendédesvos do que fixo esta illa?

Din os monxes entre tremores:

-Estamos máis que sorprendidos, estamos atemorizados.

El díxolles:

-Fillos, non temades, pois Deus reveloume mediante unha visión o misterio desta situación: o lugar no que pasamos a noite non é unha illa, senón o maior peixe de todos cantos nadan no mar. Sempre está a buscar a súa cola para mordela e non pode debido á súa enorme lonxitude. Chámase Xasconio."

O relato da viaxe de San Brandán provocou que moitos historiadores se preguntasen se podía ser certa. Algúns aseguraban, e aínda o aseguran, que San Brandán existiu realmente e que algúns capítulos do relato son auténticos.

Durante a navegación, San Brandán volverá outra vez ao pez Xasconio e pasará por outras aventuras: o ataque do monstro Grifa, a visita á illa dos ferreiros (que algúns historiadores afirman que podería ser Islandia cos seus volcáns cuspindo lava), a visión dunha igrexa de cristal sobre o mar (un iceberg?), o encontro con Xudas e, finalmente, a chagada ao Paraiso (América?).

Puido San Brandán confundir un iceberg cunha igrexa de cristal?

A pegada desta viaxe, auténtica ou imaxinada, foi visible durante moito tempo: ata o século XVII aparecía nos mapas a illa móbil de San Brandán e aínda hoxe, nas Illas Canarías, se fala dunha illa misteriosa.

Aparte da polémica sobre a veracidade da viaxe, o que está claro é que o mito de San Brandán foi unha das lendas que se escoitaban xunto ao lume durante os invernos medievais.

Os contacontos, un beneficio para a saúde.

Quen non se quedou nunca fascinado polas chamas dunha cacharela? Parece que o lume ten algo hipnótico, un aquel engaiolante que nos fascina...

Durante os longos e escuros séculos da Idade Media, o lume dos fogares era un elemento indispensable: cociñaba os alimentos, era a única luz das noites e reunía ás familias no inverno. Lembrade que naquela época non existía a iluminación eléctrica e polo tanto as noites resultaban moito máis escuras, longas e inquietantes. Na maioría das casas non se podían permitir ter acesas as velas, polo que as cacharelas se convertían na luz, a calor e o entretemento de todos.

Esto era especialmente certo durante o inverno, a única época do ano na que os campesiños podían descansar e pasar máis tempo na casa, protexidos do frío. Era daquela cando adultos e nenos buscaban sitio xunto ao lume, e un deles comezaba a tecer historias. As historias eran fundamentais para pasar o inverno. O vellos recitaban romances de cabaleiros e lendas de santos, os homes comentaban coas mulleres as novidades do ano que remataba, os irmáns maiores asustaban aos pequenos con contos de ogros, dragóns e demos. Se o ano fora bo e había comida suficiente o inverno podía ser ata agradable.

Nos poucos calendarios medievais que se conservan (como este do panteón dos reis de San Isidoro de León) os meses de inverno son representados cunha figura fronte a un fogo. Nesta ocasión o personaxe está bebendo viño e comendo pan, en agradecemento ao bo ano pasado e coa esperanza de que o seguinte sexa aínda mellor.


Tan importantes foron os contos e as lendas durante a Idade Media que un dos máis afamados médicos musulmáns do século XI, Abu-I Hassán al-Mujtar ibn Butlán, falaba na súa obra Theatrum Santitatis dos saudables beneficios que aportaba escoitar a un bo narrador de contos.

Para pasar ben este inverno e mellorar a nosa saúde invítovos a seguir as páxinas do blog durante os próximos meses, nos que presentaremos algunhas das historias que eran repetidas unha e outra vez diante dos fogares medievais...